Hộp số sàn ô tô: Cấu tạo, nguyên lý hoạt động, cách sử dụng, các loại hộp số phổ biến

31/07/2025 | Bridgestone Team

Hộp số sàn là trang bị phổ biến trên nhiều mẫu xe ở Việt Nam. Dù hiện tại hộp số tự động chiếm ưu thế, hộp số sàn vẫn giữ vai trò nhất định nhờ khả năng kiểm soát linh hoạt và chi phí bảo dưỡng thường thấp. Trong bài viết này, Bridgestone sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về cấu tạo, nguyên lý hoạt động và lý do vì sao hộp số sàn được nhiều tài xế ưa chuộng và tin dùng!

Hộp số sàn là gì?

Hộp số sàn hay hộp số tay (Manual Transmission, viết tắt là MT), là một cơ cấu truyền động trong xe cơ giới, cho phép người điều khiển thay đổi tỷ số truyền động bằng tay thông qua cần số. So với các loại hộp số khác, hộp số tay có lịch sử phát triển lâu đời nhất. Từ những năm 1890, phiên bản sơ khai của loại hộp số này đã được lắp đặt trên một số mẫu ô tô đầu tiên. Năm 1891 đánh dấu bước tiến quan trọng khi hộp số tay ba cấp chính thức được đưa vào sử dụng trong ô tô.

Trải qua quá trình cải tiến không ngừng, hộp số tay ngày càng phổ biến trong ngành công nghiệp ô tô nhờ khả năng tối ưu chi phí sản xuất, đồng thời giúp động cơ hoạt động hiệu quả hơn về mặt nhiên liệu.

Cho đến hiện nay, nhiều tài xế vẫn ưu tiên sử dụng hộp số sàn vì loại hộp số này cho phép kiểm soát quá trình sang số một cách chủ động. Nhờ vậy, người lái có thể cảm nhận rõ ràng và chân thật hơn khi điều khiển phương tiện.

Hộp số sàn giúp người lái có thể chủ động kiểm soát việc chuyển số, từ đó mang đến cảm giác lái chân thật hơn (Nguồn: Sưu tầm)

>> Xem thêm: Các thông số kỹ thuật cơ bản cần chú ý khi mua xe ô tô

Cấu tạo hộp số sàn ô tô

Để hiểu rõ nguyên lý hoạt động cũng như cách vận hành của hộp số sàn trên ô tô, trước hết cần tìm hiểu về cấu tạo của bộ phận này. Sau đây là chi tiết về cấu tạo hộp số sàn ô tô mà bạn cần nắm:

Bánh răng

Bánh răng giữ vai trò then chốt trong hệ thống hộp số sàn của ô tô. Đây là bộ phận không thể thiếu trong cơ chế truyền lực từ động cơ đến bánh xe. Các bánh răng được chế tạo với răng đều đặn trên bề mặt, cho phép chúng ăn khớp chính xác và xoay quanh trục riêng biệt.

Khi người điều khiển thao tác cần số, các bánh răng thực hiện chức năng thay đổi tỷ số truyền giữa động cơ và bánh xe, từ đó giúp cải thiện hiệu suất vận hành. Mỗi cặp bánh răng được thiết kế với số lượng răng và hình dạng riêng biệt, phù hợp với nhiều điều kiện di chuyển khác nhau như đường bằng, địa hình trơn trượt hoặc dốc đứng.

Đồng thời, độ chính xác trong từng chi tiết khi thiết kế bánh răng cũng quyết định trực tiếp đến hiệu quả làm việc của hộp số. Nếu các bánh răng không ăn khớp hoàn toàn, chúng dễ bị mài mòn, tạo ra tiếng ồn bất thường và có thể gây hư hại nghiêm trọng đến toàn bộ hệ thống truyền động.

Bánh răng giữ vai trò then chốt trong hệ thống hộp số sàn của ô tô (Nguồn: Sưu tầm)

Trục hộp số

Trong cấu tạo, hộp số sàn ô tô được phân làm 2 loại là hộp số dọc và hộp số ngang. Mỗi loại đều giữ một vai trò riêng, ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình truyền lực từ động cơ đến bánh xe. 

Hộp số dọc thường được lắp đặt trên các phương tiện có động cơ đặt dọc, cấu tạo gồm ba trục chính: trục sơ cấp, trục trung gian và trục thứ cấp. Trục sơ cấp nhận chuyển động trực tiếp từ động cơ, trục trung gian đóng vai trò trung gian trong việc truyền lực, còn trục thứ cấp chịu trách nhiệm đưa lực cuối cùng đến bánh xe. Sự phối hợp của ba trục này cho phép thay đổi linh hoạt các tỷ số truyền. Nhờ vậy, xe có thể vận hành phù hợp hơn với từng điều kiện tốc độ và địa hình khác nhau.

Ngược lại, hộp số ngang được sử dụng phổ biến trên các dòng xe có động cơ đặt ngang, sở hữu cấu trúc đơn giản hơn, bao gồm hai trục chính là trục sơ cấp và trục thứ cấp. Trục sơ cấp tiếp nhận lực từ động cơ rồi truyền trực tiếp sang trục thứ cấp, từ đó truyền lực đến bánh xe. Thiết kế này thường được áp dụng trong những mẫu xe nhỏ gọn, nhằm giảm thiểu trọng lượng.

Bộ đồng tốc

Bộ đồng tốc giữ vai trò thiết yếu trong hộp số ô tô, hỗ trợ điều hòa tốc độ quay giữa các bánh răng trong quá trình sang số. Nhiệm vụ chính của bộ phận này là cân bằng vòng quay giữa các bánh răng nhằm đảm bảo tính ăn khớp chính xác, tránh tình trạng va chạm hoặc trượt khi chuyển số. Nhờ đó, thao tác sang số sẽ diễn ra nhẹ nhàng hơn, đồng thời cũng nâng cao độ ổn định của toàn bộ hệ thống truyền động.

Ổ bi

Ổ bi trong hộp số sàn là bộ phận giúp cải thiện hiệu suất truyền động bằng cách chuyển đổi ma sát trượt thành ma sát lăn, từ đó giảm hao mòn các chi tiết cơ khí và tăng độ bền của hệ thống. Ma sát được hạn chế hiệu quả nhờ ổ bi cũng giúp giảm tiếng ồn trong quá trình vận hành, tạo không gian cabin yên tĩnh hơn, nâng cao cảm giác thoải mái cho người điều khiển xe.

Vỏ và nắp hộp số

Vỏ và nắp hộp số là những bộ phận không thể thiếu trong cấu trúc hộp số ô tô. Những bộ phận này có chức năng bảo vệ các chi tiết bên trong khỏi bụi bẩn, nước và các tác động cơ học từ môi trường bên ngoài. Cấu tạo chắc chắn của chúng hỗ trợ ngăn ngừa hư hại do tác nhân ngoại lực, đồng thời hạn chế nguy cơ mài mòn những chi tiết truyền động. 

Ngoài chức năng bảo vệ, vỏ và nắp hộp số còn giúp duy trì lượng dầu bôi trơn ổn định bên trong hệ thống, ngăn dầu rò rỉ ra ngoài. Từ đó đảm bảo điều kiện làm việc tối ưu cho các bánh răng cũng như những cơ cấu chuyển động.

Vỏ nắp và hộp số có chức năng bảo vệ các chi tiết bên trong khỏi bụi bẩn, nước và các tác động cơ học từ môi trường bên ngoài (Nguồn: Sưu tầm)

>> Xem thêm:

- Cách đọc thông số lốp ô tô đơn giản 

- 8 sai lầm điều khiển ôtô các tài xế mới thường mắc phải

Nguyên lý hoạt động của hộp số sàn

Trong hộp số sàn, lực từ động cơ được truyền qua ba trục chính để đến bánh xe:

• Trục sơ cấp nhận mô-men xoắn trực tiếp từ động cơ khi người lái nhả côn. Lực quay từ trục sơ cấp được truyền sang trục trung gian thông qua các bánh răng ăn khớp.

• Trục trung gian tiếp tục truyền lực đến trục thứ cấp bằng cách kết nối các bánh răng tương ứng.

• Trục thứ cấp là trục cuối cùng, truyền lực quay từ trục trung gian đến bánh xe để xe di chuyển.

Ba trục này phối hợp nhịp nhàng, điều chỉnh tốc độ và lực kéo của xe theo từng cấp số đã chọn. Số cấp của hộp số sàn thay đổi tùy theo từng mẫu xe và loại hộp số được sử dụng. Mỗi cấp số tương ứng với một cặp bánh răng phù hợp. Bên cạnh đó, hệ thống còn bao gồm một cặp bánh răng dành cho số lùi giúp đảo chiều quay để xe có thể lùi lại.

Nguyên lý hoạt động của số tiến

Khi hộp số sàn hoạt động ở chế độ tiến, một cặp bánh răng phù hợp sẽ ăn khớp với nhau để truyền động từ trục sơ cấp đến trục thứ cấp. Khi người lái chọn số, các bánh răng tương ứng kết nối chính xác, cho phép lực quay từ động cơ truyền qua ly hợp, tiếp tục đến trục sơ cấp, rồi đến trục trung gian và trục thứ cấp. Cuối cùng truyền lực quay tới trục dẫn động. Quá trình này giúp xe di chuyển về phía trước.

Nguyên lý hoạt động của số lùi

Khi ở chế độ số lùi, một bánh răng trung gian nhỏ được đặt giữa hai bánh răng truyền động để tạo sự ăn khớp chính xác. Khi hệ thống hoạt động, truyền động từ bánh răng đầu vào sẽ đi qua bánh răng trung gian, khiến bánh răng đầu ra quay theo chiều ngược lại. Quá trình này làm trục thứ cấp quay ngược. Vì vậy, xe sẽ di chuyển lùi về phía sau.

>> Xem thêm: 

- Cảm biến áp suất lốp ô tô (TPMS) là gì? Nên mua cảm biến van trong hay ngoài?

- Bơm lốp xe ô tô bao nhiêu kg đúng chuẩn? Các lưu ý khi bơm lốp xe ô tô

Hộp số sàn gồm những loại nào?

Hộp số sàn được phân loại dựa trên mục đích sử dụng, số cấp và cấu tạo cụ thể như sau:

• Theo số trục chứa các cặp bánh răng truyền lực, hộp số MT gồm hai loại chính: loại 2 trục thường gọi là hộp số ngang (FF) và loại 3 trục còn gọi là hộp số dọc (FR).

• Dựa trên số lượng cấp số, người ta phân biệt hộp số thường với các cấp số từ 6 trở xuống, hộp số nhiều cấp có từ 8 cấp số trở lên.

Cách sử dụng xe ô tô hộp số sàn

Dưới đây là hướng dẫn chi tiết các bước điều khiển xe sử dụng hộp số sàn, giúp người lái thao tác chính xác và an toàn:

• Bước 1: Người lái nhấn chân côn hoàn toàn để ngắt kết nối giữa động cơ và hộp số. Bước này giúp bạn dễ dàng chuyển số mà không gây tổn hại cho hộp số.

• Bước 2: Dựa vào sơ đồ ký hiệu trên cần số, gạt cần số vào số mong muốn (số 1 để bắt đầu, các số cao hơn khi xe đã chạy). 

• Bước 3: Chậm rãi thả chân côn để truyền động được nối lại, đồng thời nhẹ nhàng đạp ga để tăng lực kéo, giúp xe chuyển động mượt mà, tránh bị giật.

• Bước 4: Khi xe đã lăn bánh ổn định, nhấc chân côn lên hoàn toàn và điều chỉnh chân ga để duy trì tốc độ mong muốn. Giữ ga đều sẽ giúp xe vận hành êm ái hơn.

• Bước 5: Lặp lại các bước trên nếu bạn muốn chuyển sang số khác phù hợp.

Người lái nên lựa chọn cấp số thích hợp với điều kiện vận hành nhằm bảo vệ độ bền cho các chi tiết, nhất là hộp số. Ngoài ra, trước khi khởi động hoặc sau khi dừng xe, bạn cũng cần sử dụng thắng tay để giữ xe an toàn.

Khi sử dụng xe ô tô hộp số sàn, người lái nên lựa chọn cấp số thích hợp với điều kiện vận hành (Nguồn: Sưu tầm)

So sánh hộp số sàn và hộp số tự động

Ngoài hộp số tay, hộp số tự động cũng được nhiều người tiêu dùng ưu tiên lựa chọn khi mua xe hiện nay. Dưới đây là bảng so sánh chi tiết của hai loại này để bạn có góc nhìn toàn diện nhất:

Nhìn chung, hộp số sàn tính đến hiện nay vẫn giữ được vị thế nhất định trong lòng nhiều tài xế nhờ khả năng kiểm soát tối ưu. Dù gặp thách thức từ xu hướng số tự động, hộp số sàn vẫn là lựa chọn đáng cân nhắc cho người yêu thích trải nghiệm lái thuần túy. Hy vọng bài viết đã giúp bạn hiểu rõ hơn về cấu tạo và ưu nhược điểm của hộp số sàn. 

Ngoài ra, để hạn chế hư hỏng và giúp xe vận hành ổn định, người dùng nên chú ý bảo dưỡng xe định kỳ. Hiện nay, Bridgestone không chỉ cung cấp các dòng lốp chất lượng cao mà còn mang đến dịch vụ kiểm tra bảo dưỡng chuyên sâu tại hệ thống cửa hàng toàn quốc. 

Với đội ngũ kỹ thuật viên được đào tạo bài bản và trang thiết bị hiện đại, khách hàng sẽ được kiểm tra áp suất lốp, mài mòn, độ cân bằng cùng những yếu tố ảnh hưởng đến tuổi thọ lốp. Vì vậy, hãy ghé thăm các cửa hàng Bridgestone để được kiểm tra, cải thiện hiệu suất cho chiếc xe của bạn.

Vui lòng liên hệ với Bridgestone để được tư vấn chi tiết về các loại lốp xe phù hợp, dịch vụ bảo dưỡng, kiểm tra xe và ưu đãi hấp dẫn khác: 

📧 https://www.facebook.com/Bridgestonetirevietnam/

📞 1900 54 54 68